LALE SOĞANI ÜRETİMİNDE ATIK OLARAK ORTAYA ÇIKAN LALE ÇİÇEKLERİNDEN DOĞAL GIDA BOYASI VE BİYOAKTİF MADDE ÜRETİMİ
DESTEK : TARIM BAKANLIĞI
PROJE ORTAĞI : ERCİYES ÜNİVERSİTESİ
PROJE BAŞLAMA TARİHİ : 01.09.2010
PROJE SÜRESİ : 24 AY
Ülkemizde lale üretimi gittikçe artan bir seyir izlemekte, yılda yaklaşık 70 milyon lale soğanı yetiştirilmektedir.
Lale soğanı üretiminde, soğan elde etmek için çiçeklerin taç yaprakları toplanmakta ve değerlendirilemeden atılmaktadır. Bugüne kadar hiçbir değerlendirme çalışması yapılmadığından, bir atık olarak ortaya çıkan lale çiçeği taç yaprakları biyolojik değerine layık ekonomik bir şekilde değerlendirilememektedir.
Oysa yüksek bir üretim potansiyeli bulunan lale çiçeğinin taç yaprakları, bir doğal gıda boyası olarak kullanılabilirliğinin yanı sıra antioksidan ve antimikrobiyal madde potansiyeli ile biyoaktif bir değere sahiptir.
Sentetik boyalar kolay üretilebilen, renklendirici özellikleri yüksek ve tat değişimine sebep olmayan boyalardır. Ancak kimyasal kökenlidir ve sağlık problemlerine neden olabilmektedirler. Bu sebeple doğal gıda boyalarına olan talep gittikçe artmaktadır hatta kullanılan katkının sadece doğal olması tüketiciyi tatmin etmemekte. Aynı zamanda biyoaktif maddeler içermesi de arzu edilmektedir. Sağlık açısından taşıdığı riskler sebebiyle Gıda ve Tarım Örgütü ( FAO) ile Dünya Sağlık örgütü (WHO) sentetik boyalarla ilgili çeşitli düzenlemelere gitmektedirler.
Bu proje ile, süs bitkisi olarak büyük öneme sahip olan lale soğanı üretimi için zaten toplanan ve değerlendirilemeden atılan lale çiçeklerinden güvenilir, doğal gıda boyası ve ekstrelerinin antioksidan ve antimikrobiyal gıda katkısı olarak değerlendirilebileceği belirlenmiştir.
Lale çiçeginden, çiçekten çiçeğe farklı olmak üzere ön denemede %1-3 arasında yani 10-30 g/kg boya elde edilmiştir.
Bu çalışma ile, hem bilinçli tüketicilerin talepleri karşılanarak daha sağlıklı, daha doğal ürünler üretebilecek, hem de ülkemizde üretimi gittikçe artan lale soğanı üretim atıkları olan çiçekler antioksidan ve antimikrobiyal özellikleri yanı sıra renklendirici olarak da değerlendirilmiş olacaktır.
Özellikle de lale yetiştiriciliği giderek artmakta olduğundan, hammadde kaynağı da aynı doğrultuda artış göstermektedir. Lale çiçeklerinin bu şekilde kullanım imkânının oluşturulması, aynı zamanda üreticiyi de desteklemiş olacak, çiçeklerin kullanımı ile gıda boyası üretimi ile proje firma ve ülke ekonomisine katkı sağlamış olacaktır.
Üretimin desteklenmesi, firmanın ve gelecekte lale üretimi yapabilecek çiftçilerin ana faaliyetleri açısından oldukça önemli bir unsurdur. Üretim atığı olan lale çiçeklerinin alternatif kullanım imkanı, hem üretim yapan çiftçilere ek gelir sağlayacak, hem de firma için yeni bir ürün grubu oluşturacaktır.
Proje olumlu sonuçlanmıştır. Şu anda patent başvurusu yapılmış, sonuç beklenmektedir. Dünyada üretimi olmayan, kaynağı lale çiçekleri olan yeni bir doğal gıda boyası elde edilmiş olacak ve bu doğal boyanın gıda dışında hassas tekstil ve diğer sanayilerde sağlıklı bir boyar madde olması sağlanacaktır. Bu çalışma ülkemizde ve uluslararası platformda lale üreticilerinin ve halkın farklı boyutlarda faydalanabileceği önemli bilgilerin elde edilebileceği bir çalışmadır.
Dönem Başarı Durumu:
bu dönemde, geçen yıldan toplanarak depolanan pembemsi-mor ve kırmızı renkli lale çiçeklerinden, ön deneme olarak boya ekstrakte edilmiş ve bu boyaların toplam antosiyanin kapasitesi spektrofotometrik olarak analiz edilmiştir. Bunun neticesinde pembemsi mor lalelerden elde edilen ekstrakt 5344.21±26.11 mg pelargonidin-3-glikozit/ kg ekstrakt, kırmızı lalelerden elde edilen ekstraktın ise 4926.98±37.76 pelargonidin-3-glikozit/ kg ekstrakt düzeyinde antosiyanin içerdiği saptanmıştır.
Giriş
Sentetik boyaların kolay üretilebilmesi ve ucuz olmasının yanı sıra renklendirici özelliklerinin çok iyi olması gibi bazı avantajları bulunmaktadır. Gıdalara kolayca karıştırılabilmekte ve gıdalarda istenmeyen tat değişimlerine sebep olmamaktadırlar. Fakat kimyasal kökenli ve çoğu sağlık problemlerine neden oldukları için son yıllarda tüm ülkeler, gıda endüstrisinde kullanılan renklendirici katkılarla ilgili düzenlemelere gitmektedir. Yapılan düzenlemelerle birlikte kullanımına izin verilen sentetik boya sayısı 700´den 7´ye düşmüştür.
Doğal bitkisel kökenli antosiyaninlerin gıdalarda renk maddesi olarak kullanımı hızla artmaktadır. Antosiyaninlerin renklendirici ajan olarak kullanımlarına olan bu ilgi, rengi çekici hale getirmeleri ve suda çözünürlüklerinin yanı sıra sağlık üzerine pozitif etkilerinden de kaynaklanmaktadır Nitekim antosiyaninler, oksidatif zararlanmaları önlemeleri ile detoksifikasyon enzimleri ve bağışıklık sistemini desteklemelerinden dolayı sağlık açısından yararlı bileşenlerdir. Bunun yanı sıra yeni antosiyanin kaynaklarına gerek erişimin kolaylaşması ve gerekse de maliyetinin düşük olması gibi nedenlerle gıdalara istenen rengin verilmesinde antosiyaninler günümüzde başarı ile kullanılmaktadır
Özgün Değer
Ülkemizde lale üreticiliği giderek gelişmekte olup, yılda yaklaşık olarak 70 milyon adet lale soğanı üretimi gerçekleştirilmektedir. Buna karşın, lale üretiminde ortaya çıkan atık lale çiçeklerinin değerlendirilmesiyle ilgili herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Yapılacak çalışma, ülke genelindeki tüm üreticiler için büyük önem taşımaktadır. Proje, değerlendirilemeden çevreye atık olarak bırakılan, biyolojik değere sahip bir bitkisel atığın, ekonomik değeri yüksek biyoaktif bir doğal gıda boyasına dönüştürülmesini kapsamaktadır.
Bu projede, süs bitkisi olarak büyük öneme sahip olan lale soğanı üretiminde, değerlendirilemeden atılan lale çiçeklerinden doğal gıda boyası ve ekstrelerinin antioksidan ve antimikrobiyal gıda katkısı olarak değerlendirilme imkânları araştırılmış.
Projede doğal kaynaklardan elde edilmiş, güvenilir önemli bir gıda boyası elde edilmiştir ve patent başvurusu yapılmıştır.
Özellikle de lale yetiştiriciliği giderek artmakta olduğundan, hammadde kaynağı da aynı doğrultuda artış göstermektedir. Lale çiçeklerinin bu şekilde kullanım imkânının oluşturulması, aynı zamanda üreticiyi de desteklemiş olacak, çiçeklerin kullanımı ile gıda boyası üretimi ile proje firma ve ülke ekonomisine katkı sağlamış olacaktır. Üretimin desteklenmesi, firmanın ve gelecekte lale üretimi yapabilecek çiftçilerin ana faaliyetleri açısından oldukça önemli bir unsurdur. Üretim atığı olan lale çiçeklerinin alternatif kullanım imkanı, hem üretim yapan çiftçilere ek gelir sağlayacak, hem de firma için yeni bir ürün grubu oluşturacaktır.
Ar-Ge Niteliği
Projenin AR-GE niteliği, doğal bir atıktan doğal gıda boyası elde edilmesidir. Proje, değerlendirilemeyen bir atığın, ekonomik öneme sahip doğal bir gıda boyası olarak değerlendirilmesi açısından AR-GE niteliğine sahiptir.
Bugüne kadar lale çiçeklerinin gıda boyası olarak kullanımı ile ilgili bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışma ülkemizde ve uluslararası platformda lale üreticilerinin ve halkın farklı boyutlarda faydalanabileceği önemli bilgilerin elde edilebileceği bir çalışmadır.
Lale çiçeginden, çiçekten çiçeğe farklı olmak üzere ön denemede %1-3 arasında yani 10-30 g/kg boya elde edilmiştir.
3 Mayıs 2011 tarihinde patent başvurusu yapılmıştır.
